30 let lektorata za nizozemski jezik in kulturo

Spoštovani veleposlanik kraljevine Nizozemske, Marco Hennis, spoštovana vodja lektorata, doc. dr. Anita Srebnik, spoštovana predstojnica oddelka za germanistiko z nederlandistiko in skandinavistiko, izr. prof. dr. Irena Samide, spoštovani gostje, kolegice in kolegi, drage študentke, dragi študenti!

Iskrene čestitke ob tridesetletnici lektorata za nizozemski jezik in kulturo! Veseli me, da je nizozemščina ena od tridesetih tujih jezikov, ki se jih lahko učite ali študirate na Filozofski fakulteti Univerze v Ljubljani.

Ko sem prebiral zgodbo pobudnika in ustanovitelja lektorata, profesorja Paula van den Heuvla, o tem, kako je knjige za našo knjižnico pridobival, ne zgolj s pomočjo Nizozemske jezikovne unije, pač pa tudi tako, da je v nizozemskih in belgijskih časopisih objavljal oglase in prosil ljudi za donacije knjig, ki jih je nato z avtom tudi pobiral in vozil v Ljubljano, se mi je zazdelo, kot da bi bral zgodbo iz nekega drugega časa, bistveno starejšega kot trideset let. Ampak – čas konec osemdesetih in še posebej leto 1989, ko so bili postavljeni temelji lektorata za nizozemski jezik, je bil zagotovo nek poseben čas. Padec Berlinskega zidu je pred našimi očmi prelomil zgodovino, vlil upanje za nov začetek ter zanetil hrepenenje po boljšem, manj represivnem, bolj vključujočem svetu. Kaj je trideset let pozneje ostalo od tega upanja, prepuščam vaši presoji, a dejstvo je, da so moji spomini na ta čas, ki so verjetno v določenem delu tudi spomini moje generacije, povezani z neko izredno pozitivno podobo, ki jo je Nizozemska predstavljala v tem čudovitem novem svetu, po katerem smo hrepeneli. Nizozemska je predstavljala prostor strpnosti, prostor svobode, raznolikosti, prostor, ki je dihal s polnimi pljuči ... in vse to smo si želeli tudi zase.

Z veliko gotovostjo si upam trditi, da je nekaj tega svobodomiselnega duha prevevalo tudi prve slušatelje in slušateljice na lektoratu nizozemskega jezika in kulture. Lektorat je medtem prerasel v enega najbolj uspešnih v evropskem prostoru, študentke in študenti pa na mednarodni ravni dosegajo izredne uspehe. Vse to ne bi bilo možno brez požrtvovalnega dela vodje lektorata, doktorice Anite Srebnik, in brez podpore, ki jo že vsa ta leta nudijo Nizozemska jezikovna unija, Flamska oblast in Predstavništvo flamske vlade v Srednji Evropi, Veleposlaništvo Kraljevine Nizozemske, Veleposlaništvo Kraljevine Belgije, pa seveda tudi Oddelek za germanistiko z nederlandistiko in skandinavistiko.

Najlepše se vam zahvaljujem za to podporo in upam, da bomo tudi v prihodnje plodno sodelovali – ne zgolj pri učenju jezika, pač pa tudi pri medsebojnem povezovanju. Vsak jezik, ki se ga naučimo, je namreč okno v svet ... in z vsakim jezikom lahko zgradimo mostove med svetovi, med kulturami, med ljudmi ... pa tudi med pogledi, idejami, mnenji, odločitvami. S prevajanjem nizozemskega jezika v slovenskega in obratno je lektorat skupaj z vašo pomočjo zgradil pomemben most med dvema narodoma. V svetu, v katerem so prepogosto glasnejši tisti, ki postavljajo zidove in zapirajo meje, je ta most še toliko bolj vreden, saj simbolizira dihanje s polnimi pljuči – simbolizira torej naše sanje in upanje iz leta 1989.

Še enkrat iskrene čestitke in srečno!

Toespraak decaan, prof. dr. Roman Kuhar

30-jarig jubileum lectoraat Nederlandse taal en cultuur

Geachte ambassadeur van het Koninkrijk der Nederlanden Marco Hennis, geacht hoofd van het lectoraat, doctor en universitair docente Anita Srebnik, geacht hoofd van de afdeling voor germanistiek met neerlandistiek en scandinavistiek, universitair hoofddocente dr. Irena Samide, geachte gasten, collega’s, beste studentes en studenten!

Hartelijk gefeliciteerd bij het dertigjarige jubileum van het lectoraat voor de Nederlandse taal en cultuur! Ik vind het geweldig dat Nederlands een van de 30 vreemde talen is, die je aan de Filosofische faculteit van de universiteit in Ljubljana kunt studeren.

Ik heb het verhaal gelezen van de initiatiefnemer en oprichter van het lectoraat, professor Paul van den Heuvel. Boeken voor onze bibliotheek verkreeg hij niet alleen met de hulp van de Nederlandse Taalunie, maar ook door in Nederlandse en Belgische kranten advertenties te plaatsen, waarin hij vroeg om boeken te schenken. Hij ging ze persoonlijk met de auto ophalen en bracht ze naar Ljubljana. Het leek me een verhaal uit een volledig ander tijdperk, veel meer dan 30 jaar geleden. Het einde van de jaren ‘80, zeker 1989, toen de basis gelegd werd van het lectoraat voor de Nederlandse taal, was ongetwijfeld een speciale tijd. De val van de Berlijnse muur voor onze ogen was een breekpunt in de geschiedenis, het gaf ons hoop voor een nieuw begin en deed ons hunkeren naar een betere, minder repressieve wereld, een wereld zonder uitsluiting. Wat 30 jaar later overblijft van die hoop, mag u zelf beoordelen. Feit is dat mijn herinneringen aan die tijd – in zekere mate ook herinneringen van mijn generatie – verband houden met het uiterst positieve beeld dat we toen hadden van Nederland, een land in die wonderlijke nieuwe wereld, waarnaar we verlangden. Nederland stond synoniem voor een plaats van verdraagzaamheid, een plaats van vrijheid, van diversiteit, een plaats waar je vrijuit kon ademen – en dat wensten we toen allemaal.

Ik ben ervan overtuigd dat die ruimdenkende geest ook overheerste bij de eerste toehoorders aan het lectoraat voor de Nederlandse taal en cultuur. Het lectoraat is ondertussen uitgegroeid tot een van de meest succesvolle afdelingen in Europa; studenten bereiken uitstekende resultaten op internationaal niveau. Dat zou allemaal ondenkbaar zijn zonder de onvoorwaardelijke inzet van het hoofd van het lectoraat, dr. Anita Srebnik, en zonder de jarenlange steun van de Nederlandse Taalunie, de Vlaamse Overheid en de Algemene Afvaardiging van de Vlaamse Regering in Centraal-Europa, de ambassade van het Koninkrijk der Nederlanden, de ambassade van België, en uiteraard de afdeling voor germanistiek met neerlandistiek en scandinavistiek.

Ik bedank u van harte voor uw steun en hoop ook in de toekomst op een vruchtbare samenwerking – niet alleen bij het leren van de taal, maar ook door onderlinge verbondenheid. Elke taal die we leren, is een raam naar de wereld ... dankzij talen kunnen we bruggen bouwen tussen werelden, culturen, mensen ... maar ook tussen opvattingen, ideeën, meningen, beslissingen. Door het vertalen van Nederlands naar Sloveens en omgekeerd is het lectoraat dankzij uw hulp een belangrijke brug tussen twee volkeren. In een wereld waarin diegenen die muren optrekken en grenzen sluiten veel te vaak met hardere stem spreken, is die brug nog veel meer waard, namelijk als symbool om vrijuit te ademen, een symbool van onze dromen en hoop uit 1989.

Nogmaals van harte gefeliciteerd en veel geluk!

Spoštovani, spoštovane,

jubileji so vedno priložnost, da se ozremo nazaj, osmislimo bližnjo preteklost, reflektiramo pomen in vlogo, ki jo zavzema neki človek, neki dogodek, neka institucija. Ko je pred tridesetimi leti nederlandist in umetnostni zgodovinar Paul van den Heuvel ob podpori Nizozemske jezikovne unije in velikim posluhom Filozofske fakultete Univerze v Ljubljani položil temeljni kamen za nizozemski lektorat kot enega ključnih sestavnih delov današnjega Oddelka za germanistiko z nederlandistiko in skandinavistiko, se je prav gotovo zgledoval po misli enega najvidnejših sodobnih nizozemskih pisateljev Ceesa Nootebooma, ki je v svojih Ritualih zapisal: »Dokler ne bomo sami vzeli stvari v roke, bodo naše življenje določali ljudje in stvari, ki v njem nastopajo.«

V preteklih 30 letih se je lektorat nenehno razvijal, mnoge generacije študentov so se navdušile za nizozemski jezik, literaturo in kulturo in največje zasluge za to gredo nedvomno angažirani, entuziastični, predani vodji lektorata, doc. dr. Aniti Srebnik, ki je ob aktivni podpori Nizozemske jezikovne unije, Flamske oblasti in Predstavništva flamske vlade v Srednji Evropi in nizozemskega veleposlaništva ter seveda matične fakultete in oddelka pripeljala lektorat na zavidljivo evropsko in svetovno raven, za kar ji v imenu oddelka in fakultete toplo čestitam.

Jubileji so obenem tudi priložnost, da pogledamo naprej in ob tem lahko zelo iskreno in zelo prepričano rečem, da je lektorat v odlični kondiciji. Hvala prav vsem, ki ste za to zaslužni. In še na mnoga leta!

Universitair hoofddocente dr. Irena Samide, hoofd van de afdeling voor germanistiek met neerlandistiek en scandinavistiek

Toespraak bij het 30-jarige jubileum van de afdeling Nederlandse taal en cultuur

Geachte aanwezigen,

Jubilea zijn altijd een gelegenheid om terug te kijken, om het nabije verleden zin te geven, om na te denken over het belang en de rol van een persoon, een gebeurtenis, een instelling. 30 jaar geleden legde neerlandicus en kunsthistoricus Paul van den Heuvel, met de steun van de Nederlandse Taalunie en van de Filosofische Faculteit van de universiteit van Ljubljana de basis voor de studie neerlandistiek als een essentieel onderdeel van de huidige afdeling voor germanistiek met neerlandistiek en scandinavistiek. Hij spiegelde zich daarbij ongetwijfeld aan één van de bekendste moderne Nederlandse schrijvers, Cees Nooteboom, die in zijn werk 'Rituelen' schreef: "Zolang je zelf nog niets deed, werd je leven bepaald door de mensen en dingen die erin verschenen."

In de voorbije 30 jaar heeft het lectoraat zich continu ontwikkeld en talloze generaties studenten enthousiast gemaakt over de Nederlandse taal, literatuur en cultuur. Ongetwijfeld is dat hoofdzakelijk te danken aan het geëngageerde, enthousiaste, toegewijde hoofd van het lectoraat, doctor Anita Srebnik. Met de actieve steun van de Nederlandse Taalunie, de Vlaamse Overheid en de Algemene Afvaardiging van de Vlaamse Regering in Centraal-Europa, de Nederlandse ambassade en natuurlijk de faculteit en de afdeling bracht ze neerlandistiek tot een benijdenswaardig Europees en globaal niveau, waarvoor ik haar in naam van de afdeling en faculteit van harte feliciteer.

Jubilea zijn tegelijk een gelegenheid om vooruit te kijken. Daarbij kan ik oprecht en overtuigd zeggen dat het lectoraat in uitstekende conditie is. Bedankt aan iedereen die daaraan bijgedragen heeft. Op nog vele jaren!

Praznovanja obletnic so odlična priložnost za pripovedovanje prigod, obujanje spominov, iskanje širših povezav in zaključkov.

Ob tej priložnosti bi se rada najprej zahvalila za izkazano čast in v veselje mi je, da lahko skupaj z vami praznujem 30 let nederlandistike Univerze v Ljubljani in da vas smem nasloviti z nekaj besedami.

Rada bi obudila spomin na tri momente, ki bodo osvetlili mojo povezavo s slovensko nederlandistiko in Anito Srebnik, našo jubilantko.

Prva prigoda se zdi morda na prvi pogled privlečena za lase, a simbolizira dejstvo, da so naša dejanja in to, kar nas privlači, pogosto plod iracionalnih dejavnikov. Ko sem še kot najstnica obiskovala osnovno šolo na Nizozemskem, je bil v mojem razredu tudi fant po imenu Janes. Takoj mi je postal simpatičen (kasneje sem bila vanj nekaj časa tudi zaljubljena) zgolj zaradi tega, ker me je njegovo ime spominjalo na Slovence. Janez je namreč zelo pogosto ime (slučajno je tako ime tudi Anitinemu možu) in ga čutimo kot metonim za Slovence na splošno. Takrat je bila moja domovina še Jugoslavija in sem zato zaradi domnevnega sodržavljana ’Janeza’ v razredu imela manj domotožja.

Zaradi te iracionalna povezave, ki se je vzpostavila med Nizozemsko in Slovenijo ter mano, sem se kasneje bolj poglobila v opazne podobnosti med Nizozemsko in Slovenijo: asketskost, marljivost, treznost. Podobnosti v miselnosti in temperamentu segajo še v šestnajsto stoletje, ko je veliki slovenski duhovnik in razumnik prišel v stik z Erazmovimi spisi in je na koncu ustanovil slovensko protestantsko cerkev. Ker zadeva mene: pred 18 leti sem, navdahnjena z enakim občudovanjem kakor Trubar, ustanovila Erazmo, letni zbornik za nizozemsko književnost v srbskem prevodu.

Druga zveza se je porodila leto ali dve po tem, ko sem ustanovila prvi nizozemski lektorat v nekdanji Jugoslaviji. Kot gostujočega profesorja sem povabila enega svojih kolegov – Paula van den Heuvla, ki sem ga spoznala poleti 1988 med desetim (in mojim prvim) kolokvijem IVN (Svetovnega združenja nederlandistov) v Gentu. Med njegovim obiskom pomladi leta 1989 mi je povedal, da išče delo in predlagala sem mu, naj se oglasi na nizozemskem veleposlaništvu v Beogradu in poskusi ustanoviti lektorat v Ljubljani. To je bilo še v obdobju, ko se je nederlandistika širila po vsem svetu, med drugim tudi zaradi znatne pomoči Nizozemske jezikovne unije in odprtosti lokalnih fakultet in univerz.  Z obžalovanjem ugotavljam, da so ti časi, na žalost, minili. Kakorkoli, Paulu van den Heuvlu je takrat uspelo in 1989-90 je začel poučevati v Ljubljani kot prvi lektor za nizozemski jezik. Naša Anita Srebnik je bila ena njegovih prvih študentk. Paul je pred nekaj leti, na žalost, preminil, a njegov pomen za slovensko nederlandistiko ostaja neizpodbiten, in spominjam se ga z veliko toplino v srcu. Prav tako neizpodbitno je bilo tudi posredovanje  takratnega nizozemskega atašeja v Beogradu, Marca Hennisa, ki zdaj kot veleposlanik Kraljevine Nizozemske v Sloveniji soorganizira to slavnost. Pred 33 leti je to storil ob ustanovitvi lektorata v Beogradu. Še ena trojna/trilateralna povezava.

Tretji moment, ki ga želim deliti z vami, je moje prvo srečanje z Anito Srebnik. To je bilo med 13. kolokvijem Svetovne zveze nederlandistov v Leidnu leta 1997. Bila je ljubezen na prvi pogled. Drugače kot pri mojem sošolcu, ki sem mu pripisovala lastnosti samo zaradi njegovega imena, sem pri Aniti vzljubila njeno toplino in strast. Po tem srečanju so sledila mnoga druga in z določenim ponosom lahko govorim o obojesmernem vplivu: Anito je pri pisanju velikega nizozemsko-slovenskega slovarja navdihnil moj nizozemsko-slovenski slovar. In zaradi tega njenega izrednega dosežka sem se kasneje opogumila tudi sama ter začela s pisanjem velikega nizozemsko-srbskega slovarja.

Skupaj sva sodelovali tudi pri enajsti številki Erazma, ki je bila posvečena podobi ustanavljanja skupne države Jugoslavije v nizozemsko pišočih medijih.

Tu so še drugi projekti, za katere upam, da bodo tudi v bodoče povezovali najina oddelka in naju kot znanstvenici. Predvsem raziskava o povezavah med migracijo in književnostjo. Z našega območja je v smeri Nizkih dežel potekalo kar nekaj migracijskih valov; npr. rudarjev po prvi svetovni vojni, ali gostujočih delavcev v šestdesetih ter beguncev in migrantov v devetdesetih letih. Raziskava vpliva teh družbenih pojavov na književno produkcijo nudi veliko možnosti za sodelovanje.

Ker pri tem slavju sodelujem tudi v funkciji predsednice Comeniusa (Združenja nederlandistov Srednje Evorpe) in kot podpredsednica IVN (Svetovnega združenja nederlandistov), bi rada nacionalnim oblastem, univerzitetnim vodstvenim organom ter diplomatskim zastopnikom položila na srce še nekaj: brez dvoma je lingua franca v današnjem svetu potrebna, in to je postala pač angleščina. A ne puščajte drugih jezikov – namenoma ne uporabljam besede majhni, kajti nizozemščina z več kot 28 milijoni govorcev ni majhen jezik – na cedilu. Investirajte v mentalno, književno in kulturno raznolikost sveta, ki se med drugim izraža tudi v jeziku.

Zato vas prosim za aplavz za vse nedelandiste, ki to širom sveta neumorno počnejo s svojim znanjem, strastjo in energijo. Kakor to počne Anita Srebnik v Ljubljani.

Hvala vam.

Jubileavieringen zijn gelegenheden bij uitstek om anektodes en herinneringen op te halen, allerlei verbanden in een groot geheel te leggen en slotsommen te trekken.

Ik wil bij deze gelegenheid ten eerste mijn dank uitspreken voor de eer en het genoegen dat ik de viering van 30 jaar Neerlandistiek aan de Universiteit van Ljubljana mag bijwonen en enkele woorden tot u mag richten.

Ik wil graag drie momenten naar boven halen die mijn band met de Sloveense neerlandistiek en met Anita Srebnik, onze jubilaris, kunnen toelichten.

De eerste anekdote lijkt misschien een beetje vergezocht maar staat symbool voor het feit dat onze handelingen en voorkeuren vaak ingegeven zijn door irrationele elementen. Toen ik als tiener op school zat in Nederland, was er een jongen in mijn klas met de achternaam Janes. Ik ontwikkelde meteen sympathie voor hem (en later ook een korte verliefdheid) enkel en alleen omdat zijn naam mij meteen deed denken aan Slovenen. Janez is namelijk een veel voorkomende naam (toevallig ook de naam van Anita’s echtgenoot) en wordt als metoniem ervaren voor Slovenen in het algemeen. Toen was mijn vaderland nog Joegoslavië en voelde ik minder heimwee door de aanwezigheid van een vermeende landgenoot, een ’Janez’ in mijn klas.

Die irrationeel ontstane band tussen Nederland, Slovenië en mezelf heb ik later uitgediept door meer te weten te komen over de overeenkomsten die mij altijd in het oog zijn gevallen tussen Nederland en Slovenië: de soberheid, de vlijt, de nuchterheid. Die overeenkomsten in gedachtengoed en temperament dateren nog uit de zestiende eeuw toen de grote Sloveense geestelijke en intellectueel in aanraking kwam met de geschriften van Erasmus en uiteindelijk stichter werd van de Sloveense protestantse kerk. Wat mezelf betreft: ik heb 18 jaar geleden, geinspireerd door dezelfde bewondering als Trubar, Erazmo opgericht, het jaarboek voor Nederlandstalige literatuur in Servische vertaling.

Een tweede band is ontstaan een jaar of twee nadat ik zelf het eerste Lectoraat Nederlands had opgericht in ex-Joegoslavië. Ik had een collega van me uitgenodigd – Paul van den Heuvel die ik in de zomer van 1988 had leren kennen tijdens het 10de (en mijn eerste) IVN-colloquium in Gent - om een gastcollege te komen geven in Belgrado. Tijdens zijn bezoek in 1989 kreeg ik van hem te horen dat hij zonder werk zat en ik stelde hem voor om eens langs te gaan bij de Nederlandse ambassade in Belgrado en te proberen een Lectoraat op te richten in Ljubljana. Het was nog in de tijd van de expansie van de Neerlandistiek wereldwijd, mede dankzij de royale steun van de Nederlandse Taalunie en de openheid van lokale faculteiten en universiteiten. Die tijden zijn nu helaas voorbij, moet ik met enige droefheid vaststellen. Enfin, Paul van de Heuvel is het toen gelukt en in 1989-90 kon hij aantreden als de eerste Nederlandse lector in Ljubljana. Onze Anita Srebnik werd een van zijn eerste studenten. Paul is enkele jaren geleden helaas overleden, maar zijn betekenis voor de Sloveense neerlandistiek blijft onmiskenbaar en ik denk met veel warmte aan hem terug. Onmisbaar was eveneens de tussenkomst van de toenmalige Nederlandse attaché in Belgrado, Marco Hennis, die nu als ambassadeur van het Koninkrijk der Nederlanden in Slovenië luister geeft aan deze viering. 33 jaar geleden deed hij dat bij de oprichting van het Lectoraat in Belgrado. Nog een trilaterale band dus.

Het derde moment dat ik met u wil delen is mijn eerste ontmoeting met Anita Srebnik. Het gebeurde tijdens het 13de IVN-colloquium in Leiden in 1997. En het was liefde op het eerste gezicht. Anders dan bij mijn schoolgenoot die ik eigenschappen toedichtte enkel vanwege zijn naam was het de warme, gepassioneerde persoon van Anita die ik heb lief gewonnen. Uit deze ontmoeting zijn vele andere gevolgd en ik mag met enige trots ook spreken van wederzijdse beinvloeding: geinspireerd door mijn woordenboek Nederlands-Servokroatisch heeft Anita haar groot woordenboek Nederlands-Sloveens volbracht. En door haar geweldige prestatie heb ik de moed gekregen om aan een groot woordenboek Nederlands-Servisch te beginnen.

Veder hebben we samengewerkt aan het totstand komen van het elfde nummer van Erazmo, dat gewijd is aan de beeldvorming over de oprichting van Joegoslavië in Nederlandstalige bronnen.

Er zijn ook andere projecten waarvan ik hoop dat ze ons als wetenschappers maar ook onze afdelingen aan elkaar zullen blijven linken, met name een onderzoek naar de banden tussen migratie en literatuur. Er zijn namelijk meerdere migratiegolven geweest vanuit deze streken richting Lage Landen, zoals de mijnwerkers na de Eerste Wereldoorlog, de migratie van gastarbeiders in de jaren zestig en de golf van migranten en vluchtelingen in de jaren negentig. Het onderzoek naar de invloed van deze maatschappelijke gebeurtenissen op de literaire productie biedt vele mogelijkheden tot samenwerking.

Aangezien ik deze viering ook in de hoedanigheid van voorzitter van Comenius en vice voorzitter van de IVN bijwoon wil ik de nationale overheden, de universitaire autoriteiten en de diplomatieke vertegenwoordigers nog iets aan het hart drukken: het staat buiten twijfel dat een lingua franca in de huidige wereld noodzakelijk is en het is nu eenmaal het Engels geworden. Maar laat de overige talen – ik gebruik opzettelijk het woord klein niet omdat het Nederlands geen kleine taal is met haar 20 miljoen sprekers – laat de overige talen niet in de steek. Blijf investeren in de mentale, literaire, culturele verscheidenheid van de wereld die mede uitgedrukt wordt in taal.

Ik vraag u daarom een applaus te geven aan alle neerlandici die dat wereldwijd onverdroten blijven doen met hun kennis, passie en energie. Zoals Anita Srebnik in Ljubljana.

Ik dank u.

Ko so me takole vprašali, kaj mi pomeni nizozemščina in kaj me je pravzaprav pripravilo do tega, da sem se je začel učiti v svojih študentskih letih, sem največkrat rad podal en in isti odgovor in ob tej priložnosti se, če sem iskren, sprva resnično nisem hotel ponavljati, a sem si nato hitro premislil: “Zakaj pa ne?!” Kajti to, kar mene osebno še posebej privlači na nizozemščini, ni ravno razlog, ki bi ga človek pogosto slišal – in vsekakor ne dovolj pogosto! –, kaj šele, da bi se je kdo prav iz takega razloga želel naučiti. Mimogrede, ko rečem “ne dovolj pogosto”, imam pred očmi seveda današnji čas, ki spodbuja k instantnim vrednotam in, kot se zdi, vse bolj ceni površinskost. Kakorkoli že – razlog za moj lastni interes je tisto, čemur bi rekel barva in vonj nizozemščine. Nikakor se tu ne misli na tiste morda bolj “eksotične” prvine nizozemščine, kot na primer vsem dobro znani zveneči mehkonebni pripornik ali skoraj da že pravljični zven vseh tistih nizozemskih pomanjševalnic; prav tako se tu ne misli nujno na privlačnost nizozemščine za kakega jezikoslovca, ki se bavi s kontrastivno-tipološko analizo jezikov, recimo na področju lažnih prijateljev, tj. neistopomenskih blizu- ali enakozvočnic med nizozemščino in nemščino, ki sta si tako ali tako v mnogih ozirih zelo blizu. Ne, tu mislim na besedje nizozemščine, in to takšno, ki ima starinski zven. Kaj točno hočem s tem reči? No, ta barva in vonj nizozemščine, o kateri sem govoril, ni nekaj, kar bi bilo tako zelo preprosto opisati, in res je tudi, da bo verjetno za vsakogar vezana na druge vidne prvine tega jezika ali pa morda celo na kake očem povsem skrite asociacije, in seveda je prav tako, v mojem lastnem primeru pa pravzaprav tudi ni čisto nič drugače. Pa vendar bi želel razjasniti moje osebno doživljanje nizozemščine, česar doslej pravzaprav nisem še nikdar zares poskusil storiti. No, nihče me tega doslej tudi še ni vprašal, če sem čisto iskren. Pa vendar ... Odgovor se seveda skriva v jezikovni zgodovini nizozemščine! Prav kakor je zob časa pustil skorajda osupljive sledi na pokrajini sami, ki se je skozi čas tako zelo spremenila, se je tudi z jezikoslovnega vidika v preteklih dveh tisočletjih zgodilo ogromno precej zapletenih stvari, seveda pa mnogo zanimivega tudi z vidika sociolingvistike. Predvsem ne smemo pozabiti, da to, kar dandanes imenujemo nizozemščina, z jezikoslovnega zornega kota ni monolit in da ravno skozi to dejstvo v sodobno nizozemščino proseva njena intrinzično heterogena jezikovna podlaga. Pri tem drži, da jezikovni procesi, ki so sodobni nizozemščini dali prav tisti njen značilni pečat, niti niso tako zelo stari. Proces, v katerem so nastali nizozemski vzglasni zveneči priporniki, kot recimo v ali z, posredno tudi d in pa predvsem g, je šele iz desetega, morda celo šele enajstega stoletja, čez eno stoletje je nato prišlo do posamoglasnjenja trdega *ł v u pred zobniki, kar je sicer tipološko gledano kar pogosta glasovna sprememba in je privedla do biserčkov, kot je nizozemski houden ‘držati’ za pragermansko *haldan in nemško halten, ali pa Boudewijn, ki v sodobni angleščini še živi kot stari Baldwin. Tudi podaljšava v odprtih zlogih je šele iz enajstega stoletja in, kar je sploh zanimivo, v primeru e in o danes že močno tendira k dvoglasniški izgovorjavi (človek se seveda vpraša, kaj neki se bo z njima zgodilo v prihodnosti). Skoraj da istočasno se od 12. stoletja dalje prične nadvse živahno življenje različnih nizozemskih narečij in zlata doba srednjenizozemske književnosti, ki so jo zaznamovali literarni geniji kot van Veldeke, Hadewijch, van Boendale, van Ruusbroec in številni drugi, pogosto žal kar anonimni ali če že ne povsem brez imena, komaj da zares identificirani avtorji. Obdobje zgodnje nizozemščine je torej v prvi vrsti čas jezikovnih inovacij in začetek naravnost virtuozne književne produkcije, toda to vendarle še zdaleč ni pravi začetek nizozemščine. V iskanju tega je treba nekaj stoletij globlje v čas in to vse do stare spodnje frankovščine približno sedmega stoletja, ki je – čeprav s stališča zemljepisne razširjenosti takrat še ni zaobsegala vseh nizozemskih dežel in je pravzaprav šele ravno pričela pridobivati na veljavi in se širiti zlasti po obalnih predelih, kjer se je naplastila na staro frizijščino – že posedovala prav vse karakteristike, ki so odgovorne za tisto, kar nizozemščini daje patino starinskosti, in to je odsotnost drugega nemškega premika soglasnikov. Drži, da je to značilnost mnogih drugih zahodnogermanskih jezikov, tudi frizijščine in, navsezadnje, angleščine, vendar v primeru angleščine to pojavnost spremljajo številni tako strašansko progresivni premiki v jezikovnem razvoju, da se človek na prvi vtis tovrstnega dejstva niti ne zaveda, frizijščine pa se po navadi naučimo šele, ko smo se že spoznali z nizozemščino, tako da je vtis, ki ga pusti na človeka ta jezik, vsaj v tem vidiku nujno zmanjšan. Na nekoga pa, ki se je v osnovni in/ali srednji šoli naučil solidno nemško in se vsaj malo zanima za procese, ki se dogajajo v jeziku, pusti nizozemščina ob prvem stiku z besedami kot draak ‘zmaj’ ali lopen ‘teči’ za nemško Drache in laufen zagotovo (oz. vsaj tako je bilo v mojem primeru) izjemen in močan vtis.

Ko so torej ta, mnogim očem nevidna in ne prav pogosto zares cenjena dejstva, ki delajo nizozemščino to, kar danes je, v meni prebudila takojšnjo ljubezen, sem se seveda znašel skupaj z vsemi drugimi nepoboljšljivimi zaljubljenci na seznamu interesentov na podlagi tudi drugih, morda bolj očitnih motivov. In kaj so torej te druge lastnosti nizozemskega jezika, ki povprečnega človeka tako zelo pritegnejo k učenju? Zagotovo so to v prvi vrsti tiste komaj zaznavne sile, ki so pravzaprav vezane na praktično nedoumljive in neopisljive skrivnosti duha, a je vendarle mogoče našteti tudi kaj drugih, bolj oprijemljivih privlačnosti. Čisto prva med temi je istočasno tudi tista najbolj samoumevna, torej dejstvo, da je nizozemščina dokaj lahko naučljiva (tj. seveda predvsem za nekoga, ki je že govorec kakega indoevropskega jezika) in kot taka zagotovo zasluži mesto na seznamu takšnih jezikov, ki se jih da – četudi to niti tu ne gre kar brez vsakega napora – osvojiti na sorazmerno visoki ravni v precej kratkem času. A brez skrbi, da ima tudi nizozemščina svoje pasti in težke ovinke, predvsem na ravni (zares pravilne) izgovarjave in pa pri uporabi nadvse izmuzljive besedice er. Med dvaintridesetimi fonemi, ki jih ima sodobna nizozemščina, pa sta vsaj dva, ki sta skoraj da večni izziv: slavni nizozemski mehkonebni pripornik g in r, ki nima nič manj kot pet bolj ali manj distinktivnih različic. Če temu inventarju dodamo še dvoglasnike, od katerih so vsaj trije taki, da so našim ušesom in ustom sprva lahko zelo tuji, dobimo silno barvit in nasičen sistem, ki mu preprosto niso kos kar vsaka usta. To pa me seveda spomni na nek drug, s tem neizbežno povezan razlog, ki se skriva za vso to noro ljubeznijo do nizozemščine: ravno zaradi svojega fonemskega inventarja je nizozemščina pravzaprav dokaj eksotičen jezik in je kot taka – še posebej za jezikovne navdušence – naravnost fascinantna. Ko ti lastni starši nikakor ne bodo hoteli verjeti, da je treba tiste g-je izgovarjati resnično tako strašansko pretirano, bo jasno, za kaj gre. Nekaj podobnega se mi je zgodilo z valižanščino. Ko sem končno prišel domov s svojega študija, mi prav nihče ni hotel verjeti, da naj bi se ll res slišal tako, kot se je slišal iz mojih ust, kaj šele, da naj bi ga znal pravilno oponašati! No, čisto enako je z nizozemščino. Če se človek potrudi in zares obvlada pravilno izgovarjavo, je garantirano, da bo praktično na vsakogar pustil globok vtis. A če pustimo samoglasniške in soglasniške akrobacije ob strani, ne smemo pozabiti, kako zelo zanimiva je nizozemščina s tipološkega vidika! Še posebno pozornost bi si tukaj seveda zaslužila njena mnogo mlajša hči afrikanščina, ki je prava zakladnica jezikovnih pojavov in hkrati prav poseben živi primer procesov, ki se po naravni poti dogajajo v kakem jeziku. In v tem primeru zelo živahno kar pred našimi očmi! Ne smemo pozabiti niti na dejstvo, da nam dobro in aktivno znanje nizozemščine omogoča direkten stik z nizozemsko kulturo in njeno fascinantno literarno tradicijo. To se morda zdi zelo samoumevno in skoraj da že klišejsko, a bi bilo v tej zvezi vredno izpostaviti nek drug, morda manj v nebo vpijoč vidik, namreč dejstvo, da sta jezik in kultura dva obraza nerazdružljivo prepletene celote: jezik je abstraktni odsev družbenih nazorov o bivanju in obstajanju v tem svetu in s tem tkivo identitete same, kultura pa je na eni strani podstat, na kateri nastaja in stoji ubeseditev vsega, kar človeka obdaja, ubeseditev sveta torej, po drugi strani pa utelešenje teh človekovih refleksij in njihovih ubeseditev samih. Naučiti se jezika in ga obvladovati zato človeku omogoči direkten priklop na gromozanski tok vseobsegajoče enotnosti, mu omogoči, da postane del statev, ki tkejo kulturno celoto, kar se tiče zlasti nematernih govorcev, pa omogoča duhovno povezavo z nečim, kar je sicer po definiciji in brez ustreznih sredstev nekaj intrinzično tujega. In ravno to je zelo močan občutek, ki ga je izredno težko ujeti v besede, a bi se ga morda dalo opisati takole: je nekako tako, kot bi človek na svojem lastnem otoku, nedotaknjenem in nedotakljivem od vsega, kar je izven človeka samega, kar na lepem odkril nek drugi svet – in to celotni svet, ki pa vendarle hkrati pripada le njemu samemu.

Vse to torej in še mnogo, mnogo več je meni in na stotinam drugih že dala in bo dajala ljubljanska nederlandistika. Pod uradnim imenom Lektorat za nizozemski jezik in kulturo se v resnici tu skriva celo vesolje znanj in izkušenj na področju nizozemskega jezika in vsega, kar spada zraven, tako da ne more biti niti najmanjšega dvoma, da bi si v prihodnosti zaslužila postati samostojna študijska smer. Splošno znano je, da dosegajo študenti, ki obiskujejo lektorat nizozemščine na ljubljanski Filozofski fakulteti, na tekmovanjih in pri mednarodnih izpitih praviloma višje rezultate, kot je dejansko evropsko povprečje, in da so ti študenti praviloma mnogokrat mnogo uspešnejši kot njihovi kolegi, celo taki, ki nizozemščino kot tuji jezik študirajo. Ti dosežki ljubljanske nederlandistike so skorajda neverjetni in si zaslužijo najvišjega priznanja. In ta priznanja tudi stalno dobiva, predvsem na mednarodnem nivoju. Jezikovni pouk in jezikoslovne raziskave niso le fundament vsake humanistične fakultete, pač pa tudi tisti njen pravi adut. Prav zato se ne bi smelo nikdar iskati razlogov, da se v ta področja ne investira vsega, kar je mogoče, da bi se lahko naposled razcvetela v polnem potencialu. Če seveda ti pogoji niso izpolnjeni, je seveda tudi še tako srečno karto težko uporabiti v svoj prid. Moja najsrčnejša želja je, da bo prihodnost prijaznejša do tistih ved, ki morda ne prinašajo vedno takojšnih in instantnih rezultatov, pač pa zahtevajo mnogo potrpljenja in časa, da se človek dokoplje do tistih najglobljih globin človekovega duha. Zdravstvuj, nederlandistika, in vse najboljše!

doc. dr. Luka Repanšek, hoofd Afdeling vergelijkende en algemene taalwetenschap

Dertig jaar Neerlandistiek in Ljubljana

Meestal als ik gevraagd word wat het Nederlands als taal voor mij betekent en wat mij ertoe bracht om Nederlands te studeren, geef ik precies hetzelfde antwoord. En eigenlijk, om eerlijk te zijn, besloot ik dat ik de werkelijke reden bij deze gelegenheid niet opnieuw wil herhalen, maar dan bedacht ik me: “Waarom ook niet?!”. Want dat wat mij persoonlijk het meest tot het Nederlands aantrekt is helemaal niet zo gebruikelijk en wordt als reden voor het leren van deze taal niet zo vaak genoemd, of volgens mij toch niet vaak genoeg, al helemaal niet in dit tijdperk van vluchtige waarden en oppervlakkigheid. Hoe dan ook, ik zou hier willen spreken van de kleur en de geur van het Nederlands. Hier denk ik niet in de eerste plaats aan de min of meer exotische kenmerken van het Nederlands, zoals de bekende stemhebbende velaire fricatief of aan het sprookjesachtige karakter van de schattige verkleinwoordjes, en ook niet aan de aantrekkingskracht die het Nederlands heeft voor de taalkundige die bezig is met contrastief-typologisch onderzoek, bijvoorbeeld op het gebied van valse vrienden tussen het Nederlands en het Duits, die verder opvallende gelijkenissen vertonen. Nee, ik denk hier aan de in zeker opzicht archaïsch klinkende woorden. Wat bedoel ik hier precies mee? De kleur en de geur waarover ik het net had is natuurlijk niet makkelijk te beschrijven en zal voor iedereen ook met andere in het oog springende kenmerken of bepaalde verhulde associaties verbonden zijn en dat is ook niet meer dan normaal en is in mijn eigen geval ook zeker niet anders, maar een toelichting voor mijn gewaagde standpunt heb ik tot nu nooit proberen te geven. En, dat moet ik toegeven, ik ben er eigenlijk ook nooit naar gevraagd. Nou, het antwoord ligt begraven in de taalkundige geschiedenis van het Nederlands. Net zoals het landschap van de Lage Landen in de loop van de geschiedenis ingrijpende veranderingen heeft doorgemaakt, is vanuit historisch-linguïstische invalshoek veel ingewikkelds en ook sociolinguïstisch veel interessants gebeurd. Bovendien mogen we niet uit het oog verliezen dat wat we tegenwoordig het Nederlands noemen taalkundig beschouwd geen monoliet is en dat deze taal een fundamenteel heterogene onderlaag in zich heeft. Zeker zijn de meest uitgesproken veranderingen die van invloed zijn geweest op de processen die op den duur tot het huidige Nederlands hebben geleid niet bijzonder vroeg te dateren. Het proces, waardoor men de typerende stemhebbende fricatieven van het Nederlands gekregen heeft, dus de v, de z, indirect dan ook de d en, bovenal, de g, gaat terug tot de tiende of de elfde eeuw, en niet veel meer dan een eeuw daarna zien we dan ook de vocalisatie van de velaire *ł tot een u voor dentalen – een typologisch vaak voorkomend kenmerk dat ons zulke parels als houden (versus Oudgermaans *haldan en Duits halten), of bijvoorbeeld Boudewijn (dat in het Engels nog als Baldwin verder leeft), gegeven heeft. Zelfs de verlengingen in open lettergrepen moeten in dezelfde eeuw gedateerd worden;  en die worden vandaag de dag al, in het geval van de lange ee en oo, als tweeklanken uitgesproken. (Je kunt de vraag stellen welke ontwikkelingen zich op dit vlak hier in de toekomst nog zullen voordoen). En tegelijkertijd begint met de twaalfde eeuw ook het dynamische leven van verschillende Nederlandse dialecten en, ten slotte, het gouden tijdperk van de in het Middelnederlands neergepende middeleeuwse literatuur met zulke literaire genieën als Van Veldeke, Hadewijch, Van Boendale, Van Ruusbroec en andere vaak anonieme of nagenoeg onbekende auteurs. De tijd van het Vroegmiddelnederlands is dus eerst en vooral een periode van linguïstische innovaties en het begin van ongetwijfeld erg virtuoze literaire prestaties, maar het begin van het Nederlands zelf is dit nog lang niet. Daarvoor moeten we terug in de tijd naar het Oudnederfrankisch van ongeveer de zevende eeuw. Weliswaar bestreek het toen nog niet het gehele grondgebied van de Lage Landen en was het nog maar net begonnen zich ten koste van het Oer- en Oudfries te verspreiden langs de kuststreek, maar toch beschikte het toen al over de wezenlijke kenmerken die het Nederlands een archaïsch karakter zouden geven, met name door de afwezigheid van de Tweede Germaanse Klankverschuiving. Een kenmerk van veel andere Germaanse talen zult u zeggen, eigenlijk van alle Germaanse talen behalve het Duits, en dat klopt. Ook voor het Engels en het Fries gaat dit natuurlijk op, maar het Engels wordt gekenmerkt door zulke vergevorderde taalontwikkelingen dat men er zich op het eerste gezicht niet noodzakelijk bewust van is en Fries leert men meestal pas kennen nadat men al kennis heeft gemaakt met het Nederlands. Dus voor iemand die op school redelijk goed Duits heeft geleerd en niet helemaal ongeïnteresseerd is hoe een taal precies in elkaar zit, krijgt mijns inziens, of misschien beter gezegd, naar mijn ervaring, bij het allereerste contact met het Nederlands en woorden zoals draak of lopen tegenover het Duits Drache en laufen een onvermijdelijk sterke eerste indruk.

Toen ik eenmaal kennis had gemaakt met deze niet zo vaak opgemerkte aspecten van het Nederlands, was het bij mij liefde op het eerste gezicht. Tegelijkertijd had ik net als veel andere "smoorverliefden" meer vanzelfsprekende beweegredenen om Nederlands te leren. En wat precies konden die doorslaggevende eigenschappen van het Nederlands zijn, die over zo’n bijzondere aantrekkingskracht beschikken? Ongetwijfeld moeten we rekening houden met nauwelijks waarneembare aanleidingen, die sterk aan de onbegrijpelijke en ondoorgrondelijke geheimen van de geest zijn gebonden, maar een paar zuiver oppervlakkige aanlokkelijkheden zouden we toch kunnen noemen. De allereerste daarvan is tegelijkertijd ook de meest eenvoudige en rechtlijnige, namelijk het feit dat het Nederlands redelijk makkelijk is om te leren (vooral voor een Indoëuropeestalige) en zeker een plaats verdient op de lijst van die talen, die je weliswaar niet volledig moeiteloos, maar wel betrekkelijk snel op een degelijk, hoog niveau kunt beheersen. Maar je kunt erop vertrouwen dat zelfs het Nederlands zijn uitdagingen kent, met name op het niveau van de uitspraak, en de correcte toepassing van het lastige woordje er is eveneens een extra harde noot om te kraken. Ik ben er zeker van dat er geen twijfel over bestaat dat van de drieënveertig klanken van het Nederlands er minstens twee kunnen worden genoemd, die doorgaan voor behoorlijk uitdagend: de beruchte stemhebbende velaire fricatief g en de r met niet minder dan vijf min of meer distinctieve varianten. En voeg je dan nog de tien tweeklanken toe, waarvan er op zijn minst drie eigenlijk tamelijk ingewikkelde combinaties vormen, krijg je een hoogst kleurig en klankrijk systeem, dat niet zomaar voor iedere mond geschikt is. Dat brengt me bij een andere  kwestie die daarmee samenhangt: het Nederlands is precies door zijn merkwaardige klankinventaris een beetje aan de exotische kant en hierdoor gewoon een echt stoere taal. Voor iemand die deze klank niet met de paplepel heeft meegekregen, is het inderdaad uitzonderlijk om de g's op zo'n bijzondere manier uit te spreken. Dat is me alleen nog maar met het Welsh overkomen: toen ik terug thuis was na een studieverblijf in Wales wou namelijk absoluut niemand me geloven, dat de stemloze laterale fricatief ll juist zo zou moeten klinken en dat ik hem eigenlijk vrij goed kon nadoen. Dus zolang je recht doet aan het Nederlands, laat je zeker een sterke indruk op werkelijk iedereen na. Maar vocale acrobatieën en linguïstische prestaties terzijde - je mag zeker niet vergeten hoe interessant het Nederlands is in louter typologisch opzicht. Bijzondere aandacht kan hier worden gevestigd op zijn behoorlijk jongere dochter - het Afrikaans, dat een goudmijn is van linguïstische verschijnselen en een uitstekend, levend voorbeeld van de processen die zich voordoen in een taal, in dit geval praktisch onder onze ogen. Ten vierde wordt door actieve en stelselmatige taalkennis het directe contact mogelijk gemaakt met de fascinerende Nederlandse literatuur en cultuur. Nou, dat is eigenlijk zo vanzelfsprekend dat het bijna als een verbleekt cliché klinkt. Toch wil ik één bepaald en minder opvallend aspect hiervan beklemtonen, namelijk het feit dat taal en cultuur twee kanten van dezelfde medaille vormen: de taal als abstracte weerspiegeling van de gemeenschappelijke waarneming van de wereld om ons heen en zodoende het weefsel van identiteit zelf, en cultuur - aan de ene kant het basissubstraat dat ten grondslag ligt aan de verwoording van de wereld, en aan de andere kant de belichaming van de reflecties en hun verwoordingen zelf. Een taal te kennen en te kunnen,  betekent dus dat je aangesloten bent op de grote stroom van deze alomvattende eenheid, dat je deel bent van de cultuurvormende weefgetouwen en in het bijzonder dat je als niet-moedertaalspreker precies hierdoor onmiddellijk met de geest van iets wat aanvankelijk per definitie volkomen vreemd is nauw verbonden raakt. En dat is een sterk gevoel dat moeilijk is om in te kapselen, maar bij benadering misschien niet ver staat van de indruk dat je nu ineens op jouw eigen eiland, je onaangetaste binnenruimte, een tweede, helemaal andere wereld hebt ontdekt, een gehele wereld, vergis je niet, die echter alleen maar jou  toebehoort.

Al dat en nog zoveel meer heeft mij en honderden andere taalenthousiasten de Neerlandistiek in Ljubljana gegeven. Die staat tegenwoordig bekend onder de officiële naam "Lectoraat voor de Nederlandse taal en cultuur" maar is in alle werkelijkheid een heel universum van kunde op het gebied van het Nederlands en zou het zonder de kleinste twijfel verdienen in de toekomst een studierichting te worden. Het is vrijwel algemeen bekend dat de prestatie van de studenten, die colleges bij het lectoraat in Ljubljana volgen, boven het EU-gemiddelde uitsteekt. Deze uitzonderlijke prestatie is zo verwonderlijk dat het bijna onvoorstelbaar lijkt en verdient dus de hoogste lof.  Taalonderwijs en taalonderzoek zijn niet alleen het fundament van elke geesteswetenschappelijke universitaire instelling maar eveneens haar werkelijke vlaggenschip. Derhalve zou er uit principe nooit naar excuses mogen worden gezocht, hierin niet alle middelen te investeren, die absoluut noodzakelijk zijn om precies dit gebied te laten groeien en zich ten volle te ontplooien. Wordt niet aan deze basisvoorwaarden voldaan, dan kan ook deze belangrijkste troefkaart niet in haar volledige potentieel worden benut. Het is mijn hoop en hartstochtelijke wens dat men in de nabije toekomst positiever zal staan tegenover die vakken die geen onmiddellijke resultaten opleveren maar tijd en veel geduld nodig hebben om tot de diepste diepten van de menselijke ziel door te dringen. Hoera, Neerlandistiek, en dat je nog lang moge leven!

O lektoratu

Svetovno združenje nederlandistov nas je v mesecu maju, ko bi morali praznovati obletnico v živo, počastilo z objavo članka o našem lektoratu. 

Več >

Film je bil premierno prikazan na dogodku ob 30. obletnici lektorata. 

Vabljeni k ogledu.